Qərbi Azərbaycan ətrafında fikir atışmaları, yaxud hamı gülür Məsimə, Məsim də itin təsinə

Məlum olduğu kimi Erciyez Universitetinin professoru Qafar Çaxmaqlı Türkiyədə Mühacir Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökumətinin qurulduğunu elan edib. Bu bəyanat cəmiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Fərqli fikirlər, fərqli mövqelər səslənməkdədir. “Edgunews” bizim ekspert Şahin Əlioğluna müraciət edərək, məsələni mərcək altına aldı.

Mühacirətdə Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökumətinin təsis edilməsi ilə bağlı əsas fikir ayrılığı bu hökumətin elan olunma yeri, zamanı və Beynəlxalq hüquqla uyuşmazlığı məsələlərindədir. Lakin bu qəbildən olan haqlı iradlarla yanaşı, fərqli-fərqli provokativ fikirlər də səslənməkdədir.

İlk öncə ondan başlayaq ki, həqiqətən, hökumətin elan edilməsində bir tələsgənlik müşahidə olunmaqdadır. Bu mənada Millət Vəkili Əziz Ələkbərliyə haqq qazandırmamaq olmur. Onu rahatsız edən iradlar ilə yanaşı, bizə də qaranlıq qalan başqa məqamlar var.

Məsələn, bu dövlərin idarəetmə, quruluş və siyasi rejim kimi dövlət formalarına aydınlıq gətirilməyib.

Digər tərəfdən, əgər hökumət varsa, dövlət də var. Bu dövlət ya BMT tərəfindən tanınan dövlətlər sırasına daxil olmalıdır, ya da müstəqilliyi tanınmayan qurumların üzv olduğu təşkilatda təmsil olunmalıdır. Orada isə tanınmamış Dağlıq Qarabağ “Respublika”sı var. Belə olan təqdirdə nə kimi addımlar atılacaq, məlum deyil. Bu kimi başqa örnəklər də var.

Bununla belə, Əziz Ələkbərli iradlarında nə qədər haqlıdırsa, bir sıra davranışlarında da bir o qədər xətalıdır. 

Belə ki, bir tərfdən Qərbi Azərbaycan hökumətinin məsləhətləşmədən elan olduğunu söyləyib, başqa bir yandan da Mühacirətdəki İrəvan hökumətini atəşə tutanları öz statusunda paylaşıb hər kəsə haqlı olduğunu sübut etməyə çalışması təqdirəlayiq hal deyil.

Gələk mətləb üzərinə.

İlk ondan başlayaq ki, mütəxəssislər müstəqilliyin bəyanı üçün Beynəlxalq hüquqdan irəli gələn üç əsas amilin vacibliyini səsləndirirlər. Bu amillərə xalq, ərazi, daha sonra hökumətin var olması kimi mühüm faktorları daxil edirlər.

Əslində isə burada dördüncü bir amil də var. Bu da çox zaman diqqətə almadığımız suverenlik əsasında digər dövlətlərlə münasibət qurma qabiliyyətidir.

Bu mənada hər səslənən fikri öz statusunda paylaşıb, bir qaşıq suda fırtına qoparmağa hacət  yoxdur.

Bu dördüncü amil, əslində Beynəlxalq hüquqla məharətlə oynmağı bacaranlar üçündür.

Beynəlxalq hüquq hər nə qədər seperatizmi dəstəkləməsə də, onun sesessiya proseslərini və bu şəkildə yeni dövlətlərin yaranmasını qadağan edən normaları yoxdur.

Acınacaqlı olsa da, etiraf etməliyik ki, Azərbaycan Qarabağ məsələsində bu amili diqqətdən qaçırdığına görə indi bu problem Qordi düyününə çevirilib və hamı bu düyünü kəsəcək İskəndəri axtarır.

Halbuki o zaman ermənilər hətta SSRİ Konstitusiyasını Beynəlxalq hüququn tanıdığı bu 4-cü amillə dəlmə-deşik etmişdilər.

Yəqin Aqil Abbaslar o zaman da ermənilərə gülürdülər. Ermənilər isə bəsirətsiz Azərbaycan ziyalılarına gülürdülər. Nəticədə Azərbaycan bütün dünyada rüsvay oldu. Bu yerdə bir Qərbi Azərbaycan məsəli yada düşür: Hamı gülür Məsimə, Məsim də itin təsinə”.

Qayıdaq mətləb üzərinə.

SSRİ konstitusiyasının 28-ci maddəsinə görə muxtar vilayətlərlə, diyarlarla və s. yaranmış problemlər və bu problemlərin həlli bir başa müttəfiq respublikaların səlahiyyətinə aid məsələ idi. Lakin ermənilər Beynəlxalq hüquqda təsbitini tapmış " xalqların öz müqəddaratını təyenetmə prinsipi"nə əsaslanaraq, Dağlıq Qarabağ məsələsini SSRİ Ali Sovetinin gündəminə daşıdılar. Digər tərəfdən isə bu prinsipin işlək olması üçün Beynəlxalq hüquqda nəzərdə tutulan insan haqlarının ciddi şəkildə pozulması,  zülm, işgəncə “faktları” formalaşdırmağa başladılar. Sumqayıt hadisələri bu məqsədlə hazırlanmış bir oyun idi.

Qısacası, indiki halda Qərbi Azərbaycanlılar bəhsi gedən 4-cü amildən fərqli şəkildə yararlana bilərlər. Amma ermənisayağı aktlarla deyil. Onsuz da əldə tutarlı zülm faktları, ata-baba yurdundan didərgin düşmüş əhalinin acı taleyi var. Bunun üçün isə Beynəlxalq hüququ mükəmməl bilən peşəkarlara ehtiyac var. Məhz peşəkarlara. Belə ki, Beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəss fəaliyyətini həmin hüquq çərçivəsində, bəlli şablonlar içərisində quracaq. Lakin bu sahənin peşəkarı isə bəhsi gedən çərçivə, şablonları belə rahatlıla dağıtmağı bacaracaq.

Unutmayaq ki, Beynəlxalq məhkəmə müstəqillik aktları ilə bağlı problemləri, ümumiyyətlə, çox vaxt ”səlahiyyətində olmayan məsələ” kimi qiymətləndirir. Kosovanın timsalında belə bir nümunəni gördük. Məsələyə yenidən baxılması üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatına geri göndərmişdi.

Amma didərgin düşmüş əhalinin taleyi ilə bağlı Beynəlxalq məhkəmənin qərar çıxarması qaçınılmazdır. Bu mənada, Beynəlxalq hüquqa öz istiqamətində dəyər vermək doğrudur.

Hökumətin başqa dövlətin ərazisində elan edilməsi nümunəsinə gəlincə, Mühacirətdə Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökuməti üçün 1918-ci il may ayının 28-də AXC-nin Tiflisdə öz müstəqilliyini bəyan etməsini örnək göstərmək doğru deyil. 

AXC Qərbi Azərbaycan hökuməti üçün president ola bilməz. Ən azı ona görə ki, AXC öz müstəqilliyini elan etdiyi zaman Cənubi Qafqaz Federasiyasının tərkibində idi. Bu Federasiyanın seymi isə Tiflisdə yerləşirdi. AXC-nin Tiflisdə öz müstəqilliyini elan etməsi, Baltikyanı respublikaların SSRİ tərkibində öz müstəqilliyini elan etməsi ilə eyniləşdirilə bilər.

Qısacası, Mühacirətdə Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökumətinin elan edilməsində gülünc heç nə yoxdur. Sadəcə, bu işin mərhələli gedişatı var. 

İlk mərhələdə həm Əziz Ələkbərlinin, həm də Qafar Çaxmaqlının atacağı addımlar var. Birinci olaraq, ətəklərindəki daşı töküb, ortaq fəaliyyət göstərmək istiqamətində düşünməlidirlər. Mahiyyət üzrə isə başlanğıcda Qərbi Azərbaycan məsələsinə tarixi aspektdən yanaşılmalıdır. Daha sonra siyasi və hüquqi məsələlər həll edilməlidir. 

Tarixi baxımdan görüləcək ən ümdə işlər sırasına əhalinin demografik vəziyyətinin və həmin dövrdəki sərhədlərin araşdırılmasıdır. Çar Rusiyası vaxtından günümüzə qədər, hər dönəmə, arxiv sənədləri əsasında aydınlıq gətirilməlidir, bir növ, Beynəlxalq mərhələyə hazırlıq görülməlidir, yəni strateji planlama olmalıdır. 

İkinci ciddi addım kimi hazırda Qərbi Azərbaycan əhalisinin icmalar şəklində təşkilatlanmasını təmin etməkdir. Gördüyümüz qədər ilə hər iki istiqamətdə işlər gedir. Bu da olduqca sevindiricidır. Bu və bənzər qəbildən olan işlər həyata keçirildikdən sonra məsələnin Beynəlxalq müstəviyə daşınması prosesi başlamalıdır.

Gələk , provokatif fikirlərə.

Mühacirətdə Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökumətinin elan olunmsından bu yana sərgilənən fərqli sağlam düşüncələrlə yanaşı, provokativ yazılar da peyda olmağa başlayıb. Bunlardan ən dəhşətlisi isə guya zamanında AXC-nin İrəvana göstərdiyi münasibəti, indi Qərbi Azərbaycanın şərq bölgəsi qərb bölgəsinə tətbiq edir. Məhz buna görə Qərbi Azərbaycanın qərb bölgəsinin təmsilçiləri Türkiyədə Mühacir hökumət qurmaq qərarına gəliblər.

Bir kərə, belə təxribatçı fikirləri səsləndirənlərin təbii ki, tarixi Azərbaycan və ümumtürk konsepsiyasından xəbərləri yoxdur. Lakin burada rahatsızlıq yaradan başqa məqamlar var. 

Diqqətlə incələdikdə, belə söz-söhbəti yayanların ya FETO bağlantılı insanlardan, ya da bir zamanlar “milyarderlər ittifaqı”na rəğbət bəsləyənlərdən ibarət olduğunu görmək mümkündür.

Son zamanlar FETO-çuların yenidən aktivləşməsi ilə bağlı mətbuatda gedən yazıları da diqqətə alsaq, vəziyyətin ciddi olduğuna şübhə qalmır.

Ad çəkmək fikrində deyilik, sadəcə, Qərbi Azərbaycanla bağlı mətbuatda dərc olunan məqalələri, “Facebook”dakı statuslara yazılan şərhləri təhlil etmək kifayətdir.

Azərbaycan bütöv olduğu kimi Qərbi Azərbaycan da bu bütövün tam parçasıdır. İnanırıq ki, həyatın hər dürlü çətinliklərini, amansızlıqlarını görmüş bu bölgənin insanları, onların arasına nifaq toxumu səpmək istəyənlərin, bu bölgəni parçalamaq niyətinə düşənlərin həvəslərini qursaqlarında boğacaqlar...

Çıxış yolu nədədir?

Fərqli fikirdə olmaq, düşmənçilik etmək mənası verməməlidir. Əksinə, düşüncə müxtəlifliyi ümumi işin nəfinədir. Məhz bu şəkildə qızıl ortanı tapmaq mümkün olur. Digər tərəfdən belə bir fərqliləşmə insanlarımızın siyasi mövqeyi ilə də əlaqədar ola bilər və buna təbii baxılmalıdır.

Müxalif cəbhədən çıxış edənlər kimi, iqtidar yanında olanlar da var. Təbii ki, müxalifət hökumətdən müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərmək arzusunda olacaq. İqtidar isə qurumları öz nəzarətində saxlamağa çalışacaq. Önəmli olan, çəkici eyni zindana vurmaqdır. Əlalxüsus, Beynəlxalq platformalarda vahid mövqedən çıxış etməyi bacarmaqdır.

Bununla belə Mühacirətdə Qərbi Azərbaycan (İrəvan) hökuməti ətrafında yaranmış mövcud vəziyyətlə əlaqədar  konkret addımların atılması da vacibdir.

Mövcud anlaşılmazlıqların aradan qaldırılması üçün Əlaqələndirmə Şurasının yaradılması bir çıxış yolu ola bilər. Şuraya özünün və sözünün ağırlığı olan insanlar cəlb edilməlidir. Əgər tərəflərin niyəti, həqiqətən, Qərbi Azərbaycan uğrunda mübarizədirsə, bu və bənzər addımlarla vəziyyəti ümumi işin xeyrinə dəyişə bilərlər. Digər halda, səmimiyyətsizlikləri ilə Qərbi Azərbaycan ocağının bir dəfəlik sönməsinə səbəb olacaqlar...

Şahin Əlioğlu