Şuşa nəfəs qədər yaxındır: kommunikasiya strategiyasına qarşı həmlə

Strateji kommunikasiya

Şahin Əlioğlu

Rotşildin informasiyaya malik olan, dünyaya sahib olar, deyimi geniş yayılmış bir ibarədir. Əslində isə həqiqət tam da belə deyil. Belə ki, informasiya qədər, toplumun düşüncə strukturu da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də informasiyaya malik olmaq yetərli deyil, onun toplumun düşüncə strukturuna uyğun ötürülməsi də ciddi önəm daşıyır.

İnteraktiv informasiya mühitində hər kəsin özünə məxsus kontenti var. Bu da sıradan insanların, hətta, anonim informator olmasına imkan yaradır. Hazırkı məlumat mübadiləsi mərkəz-kütlə arasında yox, insan ilə insan arasında getdiyi üçün fərdiləşib. Bu mənada mənbənin etibarlılığını, dəqiqliyini, hətta aktuallığını qiymətləndirmək xeyli çətinləşib. Belə bir hal istənilən məlumatın müxtəlif versiyalar şəklində təzahürünü asanlaşdırır. Yəni məqsəd və hədəflər üçün geniş fürsətlər yaradır. İşin içinə texnologiyanın yaratdığı yeni imkanlar-trollar və botlar girincə, mənzərə daha da dəyişir.

Belə olan təqdirdə bilgi təbliğat maşınının məhsuluna çevrilir və bu müasir dövrdə kommunikasiya strategiyası adlanır. Başqa sözlə, xarici auditoriyaya təsir məqsədi ilə məlumatlar artıq interaktiv şəkildə ötürülür. Bu da informasiya ilə dezinformasiya arasındakı incə cizgini xeyli görünməz edir. Ona görə də bu gün informasiyaların etibarlılığını yoxlamaqla yanaşı, onlara operativ reaksiya da mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

 Dezinformasiya nədir?

Dezinformasiya, hərbi əməliyyatların effektiv şəkildə aparılması üçün qarşı tərəfə yanlış məlumatların ötürülməsi və ya əhəmiyyətini itirmiş bilgilərin tam və ya qismən sızdırılmasıdır. Məqsəd rəqibin yanlış qərar verməsinə nail olmaq, şəxsi heyətinin psixoloji durumuna mənfi təsir göstərməkdir.

Dezinformasiyanın funksiyası təkcə bununla bitmir. Ondan həm də qarşı tərəfin qoşununun yerinin müəyyənləşməsində, hərəkət istiqamətinin təyin olunmasında və özünün təhlükəsizliyinin təmin edilməsində istifadə olunur.

Dezinformasiyanın arxa cəbhəni hədəfə alan yanları da var. Bu da əhalinin ruh halına bu və ya digər şəkildə təsir göstərməkdən ibarətdir.

 Dezinformasiya fonu

Hazırda Azərbaycana qarşı hibrid müharibə aparılır. Bu müharibədə dezinformasiyaların payı xeyli çoxdur.

Bəs bu dezinformasiyalar hansı şəkildə ola bilər?

Nümunə kimi buraya şəhərlərdə mühüm obyektlərə bomba qoyulması kimi yalan telefon zənglərindən tutmuş, cəbhə bölgəsində ordunun üzləşdiyi uğursuzluqlar barədə feyk xəbərlər daxil edilə bilər. Belə dezinformasiyalar insanların psixoloji cəhətdən aşınmasına, onlarda ayıq-sayıqlığın azalmasına, qorxu xofunun artmasına xidmət edir. Məhz buna görə feyk xəbərlərə operativ reaksiya olduqca önəmlidir.

Virtual dünyada yalan sürətlə yayılır, onun qarşısını almaq çox çətindir. Günümüzdə bu cür hallara qarşı dezinformasiya fonu (disinformation background) deyilən metodlardan istifadə etməklə mübarizə aparılır.

Erməni dezinformasiyaları və reaksiyalarımız

Bu günlərdə ermənilər öz itkiləri barədə bir informasiya yaydılar. Bu məlumatda ölənlərin sayının 11.000, yaralıların isə 8.000 nəfər olduğu göstərilirdi. Xəbərin tərtibat şəklindən bu itkilərin yalnız hərbçiləri, yoxsa mülki vətəndaşları da əhatə etdiyi anlaşılmırdı. Bu da təbii idi.

İnformasiyanın bu şəkildə verilməsində məqsəd bir tərəfdən daxili auditoriyanın şüuraltına “ermənilərin qətlə yetirilməsi” düşüncəsini yeniləyən kodu ötürmək idi. Bununla da insanlarda həm qəzəb formalaşdırılır, həm də “mülki vətəndaş itkisi” hesabına ordunun üzləşdiyi uğursuzluqlar maskalanmış olurdu. Yəni əhalinin ruh halının istənilən bədbinlikdən sığortalanmasına cəhd var idi.

 Digər tərəfdən isə bu bilginin xarici aləm üçün nəzərdən tutulan qismində Ermənistan canlı qüvvə tələfatının çoxluğunu ermənisevər dünyaya çatdırmaqla, cəbhədəki hərbçi qıtlığını digər ölkələrdən döyüşçülər cəlb etməklə aradan qaldırmağı hədəfləyirdi.

 "Edgunews" və Türkiyənin bir neçə saytı fəaliyyətini tamamilə mülki insanların ölümünü təkzibi üzərinə qurmadı. Çünki artıq çirkab atılmışdı, yalan maşını işə düşmüşdü. Əksinə, dezinformasiya fonunda peşəkarlıqla bilgilərin təhlili aparıldı. Azərbaycana yarayan faktlar qabardılaraq, məlumat  erməni saytlarında yazılan xəbər kimi bir neçə dildə repost edildi.

Heç kəsə sirr deyil ki, istənilən variantda Ermənistana dəstək verilir. Bu post vasitəsi ilə muzdlu döyüşçülərin cəbhəyə gətirilməsi, yumşaq desək, təbəssüm doğurur. Belə ki, gələn artıq gəlib, gəlmək istəyən isə bu post olmadan da gələcək. Geriyə bu bilgidən səmərəli istifadə qalırdı. Ona görə də həmin məlumat işlənərək, ermənilərin cəbhədə yenilgisinin özləri tərəfindən etirafı kimi repost edildi. Yəni ermənilərin öz dili ilə öz yalanları ifşa olundu. Yalan isə bundan ibarətdir ki, guya ermənilər cəbhədə vəziyyəti nəzarət altında saxlayır.

İkinci bir tərəfdən bu məlumatın erməni toplumu üzərindəki yıxıcı, Azərbaycan xalqına isə göstərdiyi müsbət təsiri təsəvvür etmək, heç də çətin deyil.

 Repost zamanı nələrə fikir vermək lazımdır?

Ümumiyyətlə, xəbər işlənilən zamanı, ilk öncə insan və müharibə hüququ baxımından ələ alınmalıdır. Sonra isə diplomatik mövqeyə, eləcə də cəmiyyətin və cəbhədəki əsgərlərin ruh halına təsiri nəzərə alınmaqla, təhlil olunmalıdır. Daha sonra isə informasiyadakı gərəkli məqamlara vurğu edilməklə, repost olunmalıdır. Bu isə göründüyü kimi komanda işidir.

Şuşa və ətrafında cərəyan edən söz-səhbət

Azərbaycanda günü bu günə kimi aidiyyatı qurumlar feyk xəbərlərin təkzibi ilə məşğuldurlar. Bunu etmək isə olduqca çətindir. Çünki çamur atılıbsa, ləkəsi qalacaq. Halbuki təkziblə yanaşı, dezinformasiya fonunda xəbərin işlənib repost edilməsi istiqmətində də fəaliyyət göstərmək lazımdır. Başqa sözlə, qarşı tərəfin dezinformasiyasını informasiya şəklində öz xeyrinə yayımlamaq xeyli effektli olur.

Bu gün iddia edilir ki, Şuşanın alınması ilə bağlı yayılan feyk xəbərlər əhalinin və əsgərin psixoloji vəziyyətini aşındırır.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi hər hansı informasiyaya malik olmaq və ya dezinformasiyanı istehsal etmək yetərli deyil. Önəmli olan əldəki bilgini toplumun strukturuna uyğun ötürməkdir.

Azərbaycan toplumunun və əsgərinin kommunikasiya strategiyasına qarşı formalaşmış strukturu xeyli möhkəmdir. Bu mənada Şuşa ətrafında cərəyn edən söz-söhbətin, nəticədə “Şuşa niyə alınmır və ya gec alınır" düşüncəsinə və əhalidə, dolayısı ilə əsgərdə ruh düşkünlüyünə səbəb ola biləcəyi fikirləri cəfəngiyyatdır. Yaxud da cəmiyyəti bu istiqamətə yönləndirmək məqsədi güdür. Çünki Azərbaycan xalqı müzəffər ordusunun Şuşanı nə zaman alacağına deyil, az itki ilə azad etməsinə köklənib. Bunun həqiqət olduğunu isə sosial şəbəkə üzərində aparılan analiz və ya birbaşa sorğu yolu ilə asanlıqla müəyyənləşdirmək olur. Təbii ki, hər toplumda bir-iki çatlaq səs mümkündür. Amma bunlar heç bir vəchlə ümumi vəziyyətə təsir edə bilmədiyinə görə əhəmiyyətsizdir.

Bu mənada Ermənistan tərəfinin Azərbaycan əsgəri Şuşanın 5 km-lik məsafəsindəsir, xəbərinə Azərbaycan tərəfi insanları gözləntiyi soxmaq olmaz, düşüncəsindən yanaşaraq, biganə qaldı. Halbuki bu xəbəri məqsədəmüvafiq şəkildə repost etmək mümkün idi. Çünki bunun erməni toplumu üzərindəki mənfi təsiri təsəvvür ediləcəyindən xeyli çox ola bilərdi. Məlumatın mənbəyinin Ermənistan rəsmilərinin olması və dünya mətbuatı tərəfindən işqlandırılması isə erməni cəmiyyəti üzərində daha katastrofik təsir yarada bilərdi. Digər yandan yayılan xəbərdə biz yalnız repost funksiyası rolunu oynadığımıza görə nə geolokasiya, nə dislokasiya barədə bilginin sızma imkanı, nə də bizə göstərəcək mənfi psixoloji təsiri mümkün idi.

Əgər düşünülürsə bu ermənilərdə dirənci artıra və ya müqavimət ruhunu gücləndirə bilərdi, bu da yanlışdır. Ən azı ona görə ki, birinci Qarabağ müharibəsi zamanı biz bu psixoloji sarsıntının acı nəticələrini yaşamışıq, bilirik.  

Unutmayaq ki, düşmənin istənilən dezinformasiyası onun özü üçün yıxıcı ola bilər. Yetər ki, onu doğru şəkildə təhlil edə, yenidən işləyə və bizə sərf edən mətndə paylaşa bilək. 

Kommunikasiya strategiyası barədə burada danışmaq istəmədiyimiz başqa mətləblər də var. Hesab edirik ki, bu qədər bilgi yetərlidir.